Kinh tế số và xu hướng phát triển các ngành học có liên quan

Kinh tế số (KTS) là một khái niệm ngày càng phổ biến, thể hiện việc ứng dụng công nghệ số vào mọi hoạt động kinh tế. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số đã tạo ra những thay đổi sâu sắc trong cách chúng ta sản xuất, tiêu dùng và làm việc, đồng thời mở ra nhiều cơ hội mới cho các ngành học liên quan.
Ở Việt Nam, tại “Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam năm 2019: Kinh tế số là toàn bộ hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng số, và phát triển kinh tế số là sử dụng công nghệ số và dữ liệu để tạo ra”. 
Phát biểu của Bộ trưởng, Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Chủ tịch Ủy ban quốc gia về Chuyển đổi số trong buổi họp ngày 30/8/2023 tại Trụ sở Bộ Thông tin và Truyền thông đã nhấn mạnh: “KTS theo nghĩa rộng là tất cả các hoạt động dựa trên hoặc được nâng cao đáng kể bởi công nghệ số, hạ tầng số, nền tảng số, sản phẩm số, dữ liệu số, thể chế số, kỹ năng số”.
Bộ trưởng cho rằng: Phát triển KTS bao gồm phát triển lĩnh vực công nghiệp ICT và phát triển KTS ngành. Về lâu dài, KTS ngành sẽ là chính. “Việt Nam cần thúc đẩy CĐS để tạo ra KTS trong từng ngành, từng lĩnh vực, đưa dữ liệu và công nghệ số thẩm thấu một cách tự nhiên, mặc định vào từng hoạt động của nền kinh tế”. 

Đóng góp cụ thể của KTS vào tăng trưởng năng suất lao động (NSLĐ) giai đoạn 2020-2030
Theo các nghiên cứu, KTS đóng góp một tỷ lệ đáng kể vào tăng trưởng NSLĐ tổng thể trong giai đoạn 2020-2030. Cụ thể:

• NSLĐ tăng trưởng chung hàng năm từ 6,88% đến 16,5%: trong đó KTS đóng góp một phần đáng kể vào tốc độ tăng trưởng NSLĐ tổng thể của nền kinh tế.
• Ảnh hưởng lớn nhất đến khu vực kinh tế FDI: KTS tác động mạnh mẽ đến năng suất lao động của các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài.
• Tăng trưởng năng suất ở các khu vực khác: KTS cũng góp phần tăng năng suất ở các khu vực kinh tế tư nhân và nhà nước.

• Xây dựng một hệ sinh thái số mạnh mẽ, kết nối các doanh nghiệp, nhà đầu tư và người dân.
• Tăng cường ứng dụng công nghệ số vào sản xuất, kinh doanh và dịch vụ.
• Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao về công nghệ thông tin.
• Xây dựng chính sách và cơ sở hạ tầng số hiện đại.

• Công nghiệp:

• Tự động hóa và số hóa sản xuất: Áp dụng các công nghệ như IoT, AI, robot vào các dây chuyền sản xuất.
• Phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao: Tập trung vào các ngành như điện tử, vi mạch, phần mềm và công nghệ sinh học.

• Dịch vụ:

• Thương mại điện tử: Phát triển các sàn thương mại điện tử, logistics, thanh toán điện tử.
• Du lịch thông minh: Ứng dụng công nghệ để nâng cao trải nghiệm du lịch.
• Dịch vụ y tế: Xây dựng hệ thống y tế thông minh, ứng dụng công nghệ telehealth.

• Đô thị thông minh:

• Xây dựng các đô thị thông minh, quản lý đô thị dựa trên dữ liệu lớn.
• Phát triển giao thông thông minh, hạ tầng kỹ thuật số.

Chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là động lực chính của tăng trưởng kinh tế và hai loại chuyển đổi này sẽ đảm bảo cho một quốc gia phát triển nhanh và bền vững đồng thời cũng đặt ra những thách thức mới. Việc kết hợp chuyển đổi số với chuyển đổi xanh hay còn gọi là “chuyển đổi kép” không chỉ giúp doanh nghiệp đảm bảo mục tiêu kinh doanh mà còn góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững cho cả doanh nghiệp và xã hội

• Tăng trưởng kinh tế: Kinh tế số đóng góp đáng kể vào tăng trưởng GDP của nhiều quốc gia.
• Tạo ra việc làm mới: Sự phát triển của kinh tế số tạo ra nhiều công việc mới, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống: Kinh tế số mang đến nhiều tiện ích cho cuộc sống hàng ngày, từ mua sắm trực tuyến đến dịch vụ y tế từ xa.
• Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Môi trường kinh tế số khuyến khích các doanh nghiệp và cá nhân không ngừng đổi mới và sáng tạo.

• Công nghệ thông tin: Ngành CNTT là động lực của kinh tế số với việc cung cấp công nghệ và nền tảng số cho các hoạt động kinh tế và xã hội, từ sản xuất đến tiêu dùng. Thực hiện tối ưu hóa quy trình, giảm chi phí và tăng năng suất  giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp và tăng năng suất. Tạo ra các sản phẩm và dịch vụ số, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng. Các ngành nghề cụ thể:
  • Khoa học dữ liệu: Khoa học về việc phân tích và quản trị dữ liệu để tìm ra các tri thức hành động như tư vấn, lập kế hoạch, giải quyết vấn đề..
  • Trí tuệ nhân tạo: Thiết kế, xây dựng, đào tạo và triển khai các mô hình và thuật toán AI có thể thực hiện các tác vụ như xử lý ngôn ngữ tự nhiên, nhận dạng hình ảnh và phân tích dự đoán.
  • Kỹ thuật phần mềm: Phân tích hệ thống giải quyết các vấn đề phức tạp, xây dựng chương trình, viết code đáp ứng được yêu cầu của từng bài toán từ căn bản đến nâng cao phục vụ doanh nghiệp và đời sống.
  • Mạng máy tính và an toàn thông tin: Khai thác AI để dự đoán và chống lại các cuộc tấn công hack và DDOS, xây dựng phương án đảm bảo an toàn cho các hệ thống thông tin trong các doanh nghiệp.
• Quản trị kinh doanh: Kinh tế số đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là ngành Quản trị kinh doanh. Sự kết hợp giữa công nghệ số và các hoạt động kinh doanh truyền thống đã mở ra một kỷ nguyên mới, đòi hỏi các nhà quản trị phải không ngừng học hỏi và thích ứng.

• Quản trị kinh doanh dựa trên dữ liệu: Các nhà quản trị sử dụng dữ liệu để đưa ra các quyết định kinh doanh dựa trên bằng chứng.
• Marketing kỹ thuật số: Marketing truyền thống dần được thay thế bằng marketing kỹ thuật số, với các kênh như mạng xã hội, SEO, email marketing.
• Tự động hóa quy trình: Các công việc lặp đi lặp lại được tự động hóa, giúp tăng năng suất và giảm chi phí.
• Trí tuệ nhân tạo và học máy: AI và machine learning được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực như chăm sóc khách hàng, dự báo doanh số, phát triển sản phẩm mới.
• Mẫu hình kinh doanh mới: Sự ra đời của các mô hình kinh doanh chia sẻ, kinh tế nền tảng và kinh doanh theo thuê bao.
• Lãnh đạo số: Các nhà lãnh đạo cần có khả năng thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ và môi trường kinh doanh

• Tài chính ngân hàng: Kinh tế số là nền tảng cho dịch vụ tài chính số: Các công nghệ như internet, điện toán đám mây, blockchain, AI đã tạo điều kiện cho sự ra đời của các dịch vụ tài chính số như ngân hàng số, ví điện tử, thanh toán trực tuyến. Ngành tài chính ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế số: Ngành ngân hàng cung cấp các dịch vụ tài chính cần thiết cho các hoạt động kinh doanh trực tuyến, hỗ trợ cho sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp và các nền tảng thương mại điện tử.
  • Ngân hàng số: Sự trỗi dậy của các ngân hàng số, cung cấp các dịch vụ tài chính hoàn toàn trực tuyến, tiện lợi và nhanh chóng. Thanh toán không dùng tiền mặt: Thanh toán qua thẻ, ví điện tử, QR code trở nên phổ biến hơn bao giờ hết.
  • Tài chính công nghệ (FinTech): AI được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực như xác thực khách hàng, phát hiện gian lận, tư vấn đầu tư. Công nghệ blockchain được kỳ vọng sẽ cách mạng hóa ngành tài chính, tạo ra các hệ thống thanh toán an toàn, minh bạch và hiệu quả hơn.
  • Phân tích tài chính: Phân tích các dữ liệu tài chính để đánh giá tình hình kinh doanh.
• Kế toán: Các giao dịch trực tuyến, dữ liệu khách hàng, hoạt động trên mạng xã hội... tạo ra một lượng lớn dữ liệu cần được thu thập, xử lý và phân tích. Kế toán trở thành công cụ hỗ trợ ra quyết định: Nhờ vào dữ liệu lớn, kế toán không chỉ dừng lại ở việc ghi chép mà còn được kỳ vọng cung cấp những phân tích sâu sắc để hỗ trợ lãnh đạo doanh nghiệp đưa ra quyết định.

• Kế toán số: Việc số hóa các quy trình kế toán, sử dụng phần mềm kế toán chuyên dụng để thay thế các công việc thủ công, giúp tăng năng suất và độ chính xác.
• Phân tích dữ liệu: Kế toán viên cần có khả năng phân tích dữ liệu lớn để tìm ra các xu hướng, dự báo tình hình kinh doanh và đưa ra các khuyến nghị.
• Kế toán quản trị: Kế toán không chỉ cung cấp thông tin về quá khứ mà còn tập trung vào việc phân tích hiện tại và dự báo tương lai để hỗ trợ quản lý doanh nghiệp.
• Kế toán bền vững: Với sự quan tâm ngày càng tăng đến các vấn đề môi trường và xã hội, kế toán bền vững trở thành một xu hướng quan trọng.
• Tự động hóa: Nhiều công việc lặp đi lặp lại trong kế toán sẽ được tự động hóa, giúp kế toán viên tập trung vào các công việc có giá trị gia tăng cao hơn.
• Trí tuệ nhân tạo (AI): AI được ứng dụng vào các công việc như kiểm tra lỗi, phát hiện gian lận, dự báo tài chính

• Tích hợp nhiều ngành học: Các ngành học liên quan đến kinh tế số ngày càng có xu hướng tích hợp nhiều lĩnh vực khác nhau, đòi hỏi người học phải có kiến thức đa dạng.
• Học tập suốt đời: Công nghệ số phát triển nhanh chóng, đòi hỏi người làm việc trong lĩnh vực này phải không ngừng học hỏi và cập nhật kiến thức.
• Kỹ năng mềm quan trọng: Bên cạnh kiến thức chuyên môn, các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, sáng tạo cũng rất quan trọng.
• Tầm quan trọng của tư duy phản biện: Trong một môi trường luôn thay đổi, khả năng tư duy phản biện giúp con người đưa ra những quyết định đúng đắn.